"Fəqihin vilayəti eyni Peyğəmbərin vilayətidirmi" sualına İmam Xomeynin (ə) “Vilayəti fəqih” (İslam hökuməti) kitabından cavablandırmaq istəyirik. 

Əslində burda bəzi şəxslər ya bilərəkdən, ya da bilməyərəkdən insanları çaşdırırlar. Məsələn bu suala cavab vermək üçün nədənsə məsumluq və mənəvi dərəcə mövzusuna qaçırlar. Bu kökündən səhv yanaşamadır. İmam Xomeyninin öz kitabında yazdıqlarına istinad edirik.

O yazır: “Qeybət dövründə islam hökmlərinin həyata keçirilməsinin zəruri olduğu üçün anarxiyaya uğramaq müsəlmanların namus və abırlarını qorumaq, təcavüzkarların, cəmiyyətdə hüquqların tapdalanmasının qarşısını almaq, iddiaları həll etmək və qanunları həyata keçirmək üçün hökumət lazımdır. Ona görə ki, bu kimi işlər öz-özünə görülməz, onları həyata keçirmək üçün Müqəddəs Qanunverici zəkat, xüms və xərrac kimi çeşidli vergilərin özdənilməsi də vacib etmişdir. Qeybət dövründə hökumətə başçılıq etmək üçün Allah-taala tərəfindən bir şəxsin müəyyən olunmaması halda bizim vəzifəmiz nədir? Körəsən artıq islamı buraxmalıyıq? Hökümət qurmamalıyıq? Gözümümzün qarşısında müsəlmanların haqları tapdalandıqda sükut etməliyikmi? Yoxsa cəmiyyətə hökumət lazımdır? Allah qeybət dövründə müəyyən bir şəxsi hökümətə başçılıq edən şəxsin xüsusiyyətlərini həzrət Peyğəmbərin zamanindan həzrət Sahibəz-zaman (ə)-ın çağına qədər müəyyən etdiyi kimi qeybət dövründə də müəyyən etmişdir. Yəni hökumətə başçılıq edən şəxs qanun bilən (hüquqşünas-fəqih) və ədalətli olmalıdır. Bu iki xüsusiyyət bizim əsrimizdə olan fəqihlərin çoxunda mövcuddur. Əgər fəqihlər birləşsələr, dünyada ədalət bayrağını qaldıraraq ədalət hökumətini təşkil edə bilərlər. Əgər bu iki xüsussiyyətə (rəhbərlik şərtlərinə) malik olan şəxs hökumət təşkil etsə, o, həzrət Rəsulun cəmiyyəti idarə etməkdə malik olduğu vilayətə malikdir və hamı onun əmrinə boyun əyməlidir. Həzrət Rəsuli-Əkrəmin ixtiyarı həzrət Əmirin ixtiyarından çox olması və həzrət Əmirin hökumətə ixtiyarı fəqiflərin ixtiyarından çox olması təsəvvürü batil və səhv təsəvvürdür. Əlbətdə Rəsuli-Əkrəm (s) fəzilətləri bütün aləmdən çoxdur və ondan sonra həzrət Əmirin (ə) fəziləti hamıdan çoxdur. Lakin mənəviyyat üstünlüyü hökumətə aid ixtiyarın çox olduğuna dəlil ola bilməz. Qoşun təşkil etməkdə, icra hakimləri təyoin etməkdə, vergi alıb onu müsəlmanların xeyrinə xərcləməkdə həzrət Rəsulunn (s) digər imamların (sa) malik olduqları vilayət və ixtiyarlara eləcədə indiki hökumət də malikdir. Lakin müəyyən bir şəxs deyildir.

“Həzrət Rəsulun (s) və imamların (ə) malik olduğu vilayətə qeybətdən sonra adil fəqih malikdir” deməyimiz bu təsəvvürü doğurmamalıdır ki, fəqihlərin dərəcələri həzrət Rəsulun (s) və imamların (ə) dərəcələri ilə eynidir. Ona görə ki, burada məqam və dərəcədən deyil, vəzifədən danışılır. Vilayət, hökumət ölkəni idarə etməkdir və ağır bir vəzifədir. Müəyyən bir şəxsə qeyri-adi üstünlük gətirmir; və onu adi insan səviyyəsindən yuxarı yüksəltmir. Başqa sözlə, bəhs etdiyimiz “vilayət” hökumət etmək və idarəçilik deməkdir, çoxların təsəvvürlərinin xilafına olaraq məziyyət deyil, ağır vəzifədir.Vilayəti- fəqih sözü əğlən etibari bir məfhumdur və həqiqətdə təyin etməkdir. Misal üçün səğirlər üçün qəyyum təyin edir. (Məsələn, uşağı və dəlini saxlamaq. Uşağı saxlamaq ilk növbədə ata-ananın vəzifəsidir. Bu ikisi olmayan halda hakim tərəfindən u uşaq üçün bir qəyyum təyin edilir). Səğirlərin (yetimlərin) qəyyumu ilə xalqın qəyyumu arasında vəzifə və mövqe baxımından heç bir fərq yoxdur. Misal üçün imam qəyyumluq üçün bir şəxsi müəyyən edir və ya bir şəxsə müəyyən iş tapşırır. Bu kimi işlərdə həzrət Rəsul, İmam (ə) və fəqihin fərqli olması ağıla sığmır.

Məsələn, fəqihin görəcəyi işlərdən biri İslam cəza qanununa adi olan hüdud qanunun həyata keçirir. Görəsən bu hüdud qanununu həyata keçirməkdə həzrət Rəsul (s), İmam (ə) və fəqih arasında bir fərq ola bilərmi? Məsəsələn 100 taziyanəzi olan zinakarın həddini həzrət Rəsul icra etdikdə 150, Əmirəl-möminin (ə) icra etdikdə 100 və fəqih icra etdikdə 50 taziyanə vurmalıdırmı? Yaxud hakim icra orqanının başçısı olduğuna görə Allahın həddinin icra edənin kimliyinin – istər Rəsulullah (s), ya Həzrət Əmir (ə) ya onun Bəsrə, ya Küfədəki nümayəndə və qazisi və ya fəqih olsun – fərqi yoxdur. Həzrət Rəsuli-Əkrəm (s) və Həzrət Əmirin (ə) digər işlərindən biri də vergi, xüms, zəkat, cizyə və “xəraciyyə yerlərindən” xərac almaqdır. Görəsən həzrət Rəsul zəkat alsa, nə qədər alar? Bir yerdən onda bir və başqa yerdən iyirmidən bir alar? Həzrət Əmirin (ə) xəlifə olduqda zəkatı neçədən bir alar? Sən əsrin fəqihi olsan necə? Bu kimi işlərdə həzrət Rəsul (s) və həzrət Əmir (ə) və fəqihin vilayəti (hakimiyyəti) fərqlidirmi? Allah-taala həzrət Rəsulu (s) müsəlmanlara “vəli” (rəhbər) etmişdir və o həzrət nə qədər ki, vardır hətta həzrət Əmirə (ə) vəlidir. O həzrətdən sonra imamın bütün müsəlmanlara və hətta özündən sonra olacaq imama belə vilayəti (rəhbərliyi) var. Yəni onun hökumətçiliyə aid əmrlərinə hamı boyun əyməlidir.

Həzrət Peyğəmbər (s) hökmləri həyata keçirməyə və İslam sistemini qurmağa məmur olduğu kimi və Allahnın onu müsəlmanları başçı edib onun əmrlərinə boyun əyməyi hamıya vacib etdiyi kimi, adil fəqihlər də başçı olmalı, hökmləri həyata keçirməli və islamın ictimai sistemini bərpa etməlidirlər. Fəqihlər üçün lazımdır ki, təklikdə və cəmlikdə qanunu həyata keçirmək və sistemi bərpa etmək üçün hökumət təşkil etsinlər. Hətta buna imkan olmasa da vilayət sağit olunmur (vəzifəsi alınmır ). Ona görə ki Allah tərəfindən mənsubdurlar. İmkan daxilində vergi, zəkat, xüms, xərac almalı və müsəlmanların işlərində xərcləməli və hüdudu (qanunu) həyata keçirməlidirlər. Bu o demək deyildir ki, ümumi hökumət təşkil edə bilmədikdə işdən kənara çəkilək. Müsəlmanların möhtac olduğu işləri və İslam hökumətinin öhdəsində olan vəzifələri, imkan daxilində həyata keçirmək lazımdır. İmam ələyhissəlamın vilayətini sübut etmək bu demək deyildir ki, mənəvi dərəcəsi olmasın. İmamlar hökumətə başçılıq etmək vəsifəsindən əlavə yüksək mənəvi dərəcələrə də malikdirlər. O isə ilahi xəlifəlikdir ki bəzən imamlar (ə) onu qeyd etmişdir. Ona “təkvini” vilayət deyilir ki, onun əsasında bütün varlıq vəliyyi-əmrin (imamın) ixtiyarındadır. Bu bizim etiqadımızdandır ki heç kəs imamların mənəvi dərəcələrinə çata bilməz”. ("Vilayəti-fəqih" səh. 74-79)

İmam Xomeyninin bu sözlərindən aydın olur ki Fəqihin vilayətinin və Peyğəmbərin (s) vilayətinin eyniliyi ancaq həyata keçirələcək vacib olan islam qanunlarının icrasındadır. Yəni Peyğəmbər (s) cinayətkarı edam edirsə, fəqih də edam etməlidir, Peyğəmbər zinaya görə 100 şallağ vurdurursa, fəqih də eyni o 100 şallağı vurduracaq, nə çox, nə az. Peyğəmbər zəkat və xüms alırsa, ordu qurursa, iqtisadi işləri həll edirsə fəqihdə eyni o işləri görür, çünki görülməsi vacibdir. Bu o demək deyil ki fəqih də Peyğəmbər (s) kimi məsumdur və eyni fəzilətlər fəqihə də aiddir. Burda dərəcə eyniliyinə yox, vəzifələrin eyniliyinə vurğulanır. Pəyğəmbərin cəmiyyət qarşısında hansı vəzifələri var idisə, eyni o vəzifələr fəqihdə var, və o onları həyata keçirməlidir. Qeyb dövründə həqiqi yaşayan, diri olan İslam elə budur. Nəticə budur ki Fəqih Peyğəmbərin (s) dərəcəsində olmasada onların vəzifələri eynidir. Bir misal da gətirim. Hamıya bəllidir ki fəqih şəri suallara cavab verməlidir, hökmlər çıxarmalıdırlar. Alimlər İslamı təbliq edir və yayırlar. Peyğəmbər bu işləri görmürdü? İndi Peyğəmbər görürdü deyə fəqihlər bu işləri görməməlidirlər? Bunu kim inkar edə bilər? Əksinə, fəqihlər bu işlərin görməlidirlər. Müctəhidlər elə bu işlərlə məşquldurlar. Bu işlər Peyğəmbərin (s) vəzifəsi idisə, elə həmin vəzifələr fəqihin boynuna gəlir. Elə ona görə də deyilir ki fəqihin vilayəti Peyğəmbərin (s) vilayəti ilə eynidir. Yəni vəzifələri eynidir. Peyğəmbər (s) dövlətin, ümmətin qorunması üçün hansı səlahiyyətlərə malikdirdisə fəqih də həmin o səlahiyyətlərə malikdir. "Fəqihin vilayəti eyni Peyğəmbərin vilayətidir" ifadəsinin mənası elə budur. Məsələ aydın olduğu halda yersiz missal gətirirlir. Məsələn “fəqih sənə desə ki dağdan özünü aşağı at onda necə?”. Bu suala Ayətullahül-üzma Seyid Əli Xamenenin istiftadından qısa cavab gətirək.

Sual: 65. Rəsuli-əkrəmin (s) dövründə “vilayəti-mütləqə” kəlməsinin mə᾽nası bu idi ki: həqiqətən, Rəsuli-əkrəm(s) əgər bir şəxsə hər hansı bir işi əmr еtsəydi, hətta ən çətin işlərdə də olsaydı bеlə, o işin yеrinə yеtirilməsi həmin şəxsə vacib olardı. Məsələn, əgər Pеyğəmbər (s) bir şəxsə, o şəxsin özünü öldürməsini əmr еtsəydi, bu işin icrası o şəxsə vacib olardı. Sual budur ki, mütləq vilayət (vilayəti-mütləqə) də еlə bu mə᾽nanı daşıyırmı? (Nəzərə alaq ki, Pеyğəmbər (s) mə᾽sum (günahsız) idi, lakin hazırkı əsrdə camaat arasında günahsız adam tapılmaz.)

Cavab: Camеüş-şərait bir fəqih üçün mütləq vilayət dеdikdə məqsəd budur ki, səmavi dinlərin sonuncusu olan, qiyamət gününə kimi qalarlı olan hənif İslam dini hökm dinidir, cəmiyyətin işlərini idarəеtmə dinidir. Bu halda İslam cəmiyyəti üçün (bu cəmiyyətin bütün təbəqələri ilə bеlə) hökmən vəliyyi-əmr, hakimi-şər᾽ (şəriət hakimi) lazımdır. Həmçinin, ümməti və müsəlmanları düşmənlərdən qorumaq üçün, onların dövlətini qorumaq, onların arasında ədaləti bərqərar еtmək, güclünün zəiflərə təcəvüz еtməsinin qarşısını almaq üçün, onların mədəni təkamülü, siyasi, ictimai inkişafları, rifahları üçün lazım olan vəsaitləri tə᾽min еtmək üçün bir nəfər rəhbər lazımdır. Bu işlər də əməli olaraq nüfuzеtmə məqamında bə᾽zi şəxslərin istəkləri, tamahları, mənafеləri, azadlıqları ilə düz gəlmir. Müsəlmanların hakiminə İslam fiqhi əsasında rəhbəriyyətin mühüm işlərini icra еdən vaxt vacibdir ki, еhtiyac duyulan vaxt lazım olan icariyyə əməllərini tətbiq еtsin. Bu halda onun istəyi, səlahiyyəti (İslamın və müsəlmanların ümumi mənafеyi məsələsi qarşıya çıxanda) ümumxalq istəklərinə hakim olmalıdır. Bu da mütləq vilayətin kiçik işlərindəndir. Burdan aydın olur ki fəqihin vilayəyi nə üçün lazımdır. Yəni Peyğəmbərin üstə göstərildiyi məsələlərdə vilayəti tamamən İmama (ə) keçir, İmam (ə) qeybdə olduğu zaman isə fəqihə.